MUŞ LALESİ
Lale zambak gillerdendir. Yaprakları uzun,
mızraksıdır. Sapının üstünde tek bir çiçek bulunur. Çiçekler çok çeşitli
renklerde olduğu gibi alacalıda olabilir. Muş lalesi ise kırmızı mızraksı bir
yapıya sahiptir.
Türlü renklerde güzel çiçekler veren lale
bir süs bitkisidir. Anavatanı İlimizinde yer aldığı Batı Asya olan lale, ilk
olarak anavatanı Türkiye’de yetiştirilmiş, bu arada bir hayli geliştirilmiştir.
Bir döneme adını varan lale çiçeği ilk defa VI. YY. Yurdumuzdan Avrupa’ya
götürülmüştür. Çiçeğin adı da Avrupa dillerine biçimi sarığı andırdığı için
“Tülbent” sözünden gelmiş, laleye “Tulipe” denilmiştir.
Yurdumuzda en çok VII. YY. lale yetiştirme
işine büyük önem verilmiş, en güzel laleler İstanbul Saraylarının başlıca süsü
haline gelmiştir. O zaman çiçek meraklılarının en büyük amacı görülmemiş
renklerde yeni laleler yetiştirmekti. Her lale cinsinin bir ismi olurdu. O
dönemlerde Avrupa’dan İstanbul’a çeşitli laleler getiriliyordu. Yüksek fiyatta
alıcı bulan lale için zamanın hükümeti fiyat artışını durdurmak için narh
koymak zorunda kalmıştır.
Lalenin böylesine geniş bir yayılış alanı
bulması süsleme sanatlarında, mimarlıkta, motif olarak kullanılmasını da
sağlamıştır. Çeşme, cami ve türbelerde lale şekilleri işlenmiştir.
Lalenin anavatanından olan İlimizde yanlış
hasat ve tarım alanlarının genişlemesi ile lale alanları hızla daraltılmıştır.
Muş lalesi hemcinsleri gibi soğandan yetişir. İlkbaharda Nisan sonu ile Mayıs
başlarında çiçek açar 15 gün gibi kısa bir ömrü vardır. İşte bu dönem
içerisinde nefesleri kesecek güzellikte bir manzara oluşur. Kışın lale
soğanları soğuktan kaçarak toprağın derinliklerine çekilirler her soğandan bir
tek lale çıkar. Muş Lalesi özeliğini kaybetmemiş, fakat lale bitkisinin soğan
yaprak ve çiçeklerinde kalbe etki eden Tulip alkoloidinin bulunması nedeni ile
soğanları ile birlikte hasat edilmiştir. Ayrıca tarım alanlarının genişlemesi
ile lale alanlarının hızla azalmıştır. Çiçek tohumundan lale yetiştirilmesi 3-6
yıl gibi bir sürede çiçek verdiği göz önüne alınarak Muş Lalesinin yok olmasını
önlemek üzere lale alanları koruma altına alınmıştır. Ilki 2000 yılında lale
festivali her yıl 29-30 Nisan tarihlerinde yapılmaktadır.
TULİPA (LALELER)
Laleler Liliaceae familyasındandır.
Anavatanı; Türkiye,İran (Ön Asya) dır.Birçok çeşit grupları vardır,hibritleri
oluşmuştur.Eskiden bütün lalelere verilen isim Tulipa gesnerana idi. Bugün
artık bunları çiçeklenme zamanına göre tasnif ediyoruz.
1. Erkenci laleler:
a) Yalınkat Erkenci Laleler
b) Katlı Erkenci Laleler
2. Orta Erkenci Laleler:
Bunlara Trumph laleleri denir.Bu laleler,
katsız erkenci lalelerle geç lalelerin melezlemesinden elde edilmiştir. Orta
erkenciler içerisinde Darwin (Mendel) laleleri vardır,bunlar büyük, gösterişli
lalelerdir. Datwin Laleleri; Darvwin x Tulipa fosterana lalelerinin
melezlemesinden olmuştur.
3. Geç Çiçek Açan Laleler:
a. Katsız (yalınkat) laleler,
b. Lilium çiçekli laleler,
c. Kenarları dantelalı laleler,
d. Viridiflora tulpun laleleri;
Özelliği, taç yaprağının büyük bir kısmı
yeşil renklidir, çiçek adeta yeşil gibidir.
e. Rembrand laleleri; Üzerleri çizgili
lalelerdir.
f. Papağan laleleri; Kenarları
dantelalıdır.
g. Dolgun çiçekli (Peonya çiçekli) laleler
LALELERDE SOĞAN ÜRETİMİ
Laleler,yavru soğanlarla, çevre uzunluğu
7-10 cm olan soğanlarla üretilirler.11-12 cm çevre uzunluğuna erişmiş soğanlar,
artık satışa gelmiş soğanlardır. 12 cm nin üzerindeki soğanlara “Topper” denir.
Yavru soğanlardan satışa gelebilen soğan
elde edebilmek için en azından 2-3 yıl üretmek gerekir.Eğer bunu tohumdan
yapacak olursak 5 yıl gereklidir.
Bu soğanların üretimi; kumlu topraklardan
tınlı topraklara kadar değişen topraklarda yapılır. Yavru soğanlar ekim
başından kasım ortasına kadar 8-10 cm derine diklirler.(Avrupa da makinayla,
bizde elle yapılır.) Nisan- Mayıs ayına kadar toprakta kalır.Soğan kabuğunun
açık rengi kahverengiye dönüşmeye başladığı anda sökülmeye hazır vaziyete
gelimiş, diğer bir ifadeyle de çiçek taslağı oluşturmaya başlayabilecek
durumdadır. Daha önceden söküm yapılırsa ertesi sene çiçeğin kalitesiz
olacağına işarettir. (Son üretim yılında)
Sökülme zamanı ; henüz soğan çiçek taslağı
oluşturmaya başlayacak duruma gelmiş, ama başlamamış olmalı. Bu durumdaki
soğanlar depoya alınırlar. Depolama sırasında soğanın içerisinde önce yaprak
taslakları, sonra çiçek taslağı oluşumu başlar. Daha sonra çiçeğin üç yaprağı
oluşur. Arkasından iç çiçeğin yaprağı oluşur. Sonradan 3 dış erkek organ taslak
oluşur. Sonra üç iç erkek organ taslağı oluşur. En son safhada da üç adet dişi
organ yaslağı oluşumu gerçekleşir.
SOĞANLARDA PREPARASYON
Soğanlarda erken çiçek açmayı sağlamak için
soğanın farklı sıcaklıklarda geçirmesi gereken kademeleri, zamanında gözleyerek
ve sıcaklığı da ihtiyaca göre ayarlayarak yapılır.
Preparasyon (Sürdürme) ;
Soğanın gelişme devresini depo koşullarında
kısa sürede tamamlatmak demektir. Sürdürme amacıyla, soğanlar söküldükten sonra
depoda bir hafta süreyle 34 ° C de bırakılır. Bunu amacı; soğanın
içindeki yapraklar ve çiçek taslağı oluşumunu başlatmaktır. Sonra sıcaklık 20 ° C ye düşürülür,
3-4 hafta süreyle 20 ° C de kalır. 3 dış yaprak oluştuğu kademeye
kadar bu sıcaklıkta kalır. Bu olaydan sonra sıcaklık 8 ° C ye
düşürülür. 3 hafta süreyle 8 ° C de kalır. Sonra sıcaklık 9 ° C ye
çıkarılır.
(Laleler en düşük sıcaklık isteklerine göre
2 gruba ayrılır;a. 4 ° C lik laleler b. 9 ° C lik
laleler)
10 hafta süreyle 9° C de kalır ve
soğanın içinden sürgün görüldüğü anda sıcaklık 9 ° C den 12 ° C ye çıkarılır.3 cm daha uzadığı zaman
sıcaklık 12 ° C den 17 ° C ye çıkarılır. 6 cm uzadığında 22-23 ° C ye
çıkarılır. Bütün bu işlemler depoda toplam olarak 27 hafta sürer. 27 hafta
sonra depoda preparasyon işlemi bitmiş olur.
Toprak Nasıl Olmalıdır;
Her yıl toprağın değiştirilmesinde yarar
vardır. Kumlu tınlı topraklarda pH 6,5 olursa iyi gelişir. Toprak dezenfekte
edilmelidir.
Dikim Sıklığı;
Soğanlar 35 x 45 cm kasalar içerisine çapı
12 cm olanlardan 50-55 tane, 11-12 cm olanlardan 55-62 tane, 10-11 cm
olanlardan 62-70 tane dikilirler.
