HALK OYUNLARI
Milli kültürün ayrılmaz bir parçası olan
Muş Folkloru yöre insanının iç dünyasını, neşesini, yaşantısını, üzüntüsünü,
geleneklerini, tabiat olayları karşısındaki tavırlarını geçmişten günümüze
günümüzden geleceğe taşır.
Muş ve çevresindeki mahalli oyunlar
geleneklerin yaşama tarzının bir parçasıdır. Bu oyunlarda Doğu Anadolu
Bölgesinin özellikleri görülür.
Muş’un başlıca mahalli oyunları; Aşırme,
Ağırbar, Keçiki, Ayşoki, Koçeri, Zeyno, Botani, Dendikbade, Gerandi, Yalkuşta
ve Mendo gibi oyunlardır.
Aşırme:
Anlam olarak "ayırma"'dan gelen
bu oyun genellikle oyunlara başlama özelliği taşır. Kılına oyun türüne girer.
Oyuncular serçe parmaklarını birbirlerine bağlar, düz, yarım daireler
oluşturarak oyunu sürdürürler. İleriye doğru çekilerek, sol ayak dizden
kıvrılıp yukarıya kaldırılır. Bu figür oyun süresince tekrarlanır ve bi¬tiş
sırasında bütün oyuncular düz bir hatta öne doğru seke sek yürüyüş biçiminde
ilerler ve oyun hep bir ağızdan Tey" denilerek bitirilir.
Ağır Bar:
Kılına oyunların diğeri ise ağır bar’dır.
Genellikle kına gecelerinde damat oynatılırken oynanır. Parmaklar tutularak
oyuna sağ ayakla başlanır ve ileriye doğru üç adım atılarak sol ayak ileri
vurularak ilerlenir ve aynı şekilde geri dönülür. Oyun bu figürlerle sürer.
Oyun, ileri çıkışlardan birinde sol ayağın öne vuruluşu sırasında biter.
Keçiki:
Genellikle düğünlerde oynanan keçiki kılına
oyun türüdür. Merkez ilçe dışında daha yaygın oynanan bu oyun çok hareketlidir.
Parmaklar tutuşturularak oyuna, sağ ayakla başlanır ve üç adım ilerlenir,
sekerek ayak değiştirilir. Sol ayak bir kez öne vurulur, tekrar ayak
değiştirilip sağ ayak kaldırılarak sabit kalan sol ayak çevresinde üç noktada
ayak ucu ile yere vurularak sol ayağın yanına bitiştirilir.
Ayşoki:
Kılına oyun türündedir. Keçiki oyununa
benzer. Oyuna, sağ ayakla sağa yaylanılarak başlanır. Aynı anda ellerle
yaylanış istikametinde yuvarlak daireler çizilir, sağ ayak sol tarafa
geçirilir, iki adım atılır ve sekerek ayak değiştirilir. Aynı figür sol ayakla
ters tarafa doğru yapılır. Oyun sol ayak öne vurularak bitirilir.
Koçeri:
Omuzlar bitiştirilerek eller arkada
kenetlenir. Ayaklar hazır ol duruşunda dizlerden kırılarak yerli yerinde üç kez
hafif, bir kez de tam kırılır. Bu figür belirli sayıda tekrarlandıktan sonra
sağ ayakla bir adım öne çıkılır ve sol ayakla yere aynı noktaya üç kez vurulup
sağ ayağın yanına getirildiği sırada sağ ayakla tekrar öne bir adım çıkılır. Bu
figür üç kez tekrar edilir. Geri çıkış, sol ayağın geriye bir adım atılışı ile
başlar ve üç adım sürer. Bu oyun, Merkez ilçe ve yakın çevresinde genellikle
düğünlerde oynanır.
Zeyno:
El parmaklarının tümü geçmeli olarak
birbirine kenetlenir. Kollar, dirsekten doksan derece öne doğru çıkarılır.
Ayaklar birleşik olarak diz kapağından belirli sayıda kırılır, ayaklar ve
kesilecek şekilde sıçrama yapılır. Öne eğilip sağ ayak üzerinde sabit durularak
sol ayağın ucu ile arkaya üç kez vurulur. Daha sonra doğrularak sol ayak tabanı
ile üç kez de öne vurulur, sağ ayak üzerinde bir kez silkindikten sonra sol ve
sağ olmak üzere ayaklar üzerinde üç kez ileriye doğru çıkılır. Üç adımın
bittiği yerde sol ayak ile tekrar üç kez öne vurulur. Sol ayak ileriye doğru
sallanarak geriye doğru, aynı şekilde, bu kez sekmeden geri çıkılır. Oyun bu
şekilde sürer.
Botani:
Kenetli oyunlardandır. Oyuna başlarken,
kollar düz olarak arkadan, parmaklardan kenetlenir. Sol ayak önde, üç kez öne
hafif olarak yaylanılır, iki ayak dizlerden bir kez tam kırılır. İki kez daha
yaylanılır. Vücudun ağırlığı sol ayak üzerine verilerek, öne doğru meyledilir.
Arkadaki sağ ayak öndeki sol ayağı geçecek kadar sallanır ve tekrar geri
çekilirken dizden kırılarak yere değecek şekilde bükülür, vücut tekrar
doğrultulur. Bütün bu hareketler yapılırken sol ayak önde hareketsiz tutulur. Bu
oyun, Merkez ilçe ve yöresinde, düğünlerde oynanır.
Dendikbade:
Kollar yana açılarak dirseği geçecek
şekilde kenetlenir. Sağ ayak öne sallanır, aynı ayakla yana ve sağa doğru üç
adım atılır. Aynı figür, sol ayakla yapılır. Bu figürler, birkaç kez tekrarlandıktan
sonra oyun hızlanır. Sağ ve sol ayak üzerinde birer kez sağa ve sola ayak
atılır, oyun bu şekilde sürdürülür
Gerandi:
Askeri dizilişte eller belde, sağ ayakla
öne doğru adımlanır. Üç adım sonunda, sol ayak silkilerek öne vurulur, eller
belden çözülerek ayak ve el aynı anda çırpılır. Oyun bir süre böyle sürer.
Dizilişte tek ve çift sayılı oyuncular, komutla birbirlerinden ayrılarak karşı
karşıya gelirler. Oyunun başındaki figürler bu konumda da tekrarlanır. Her
oyuncu karşısındaki oyuncunun eline çift elle aynı anda vurur. Bu figür de
birkaç kez tekrarlandıktan sonra oyuncular tekrar bir dizi şeklinde birleşir.
Bu oyun, daha çok köylerde oynanır
Yalkuşta:
Genellikle dört kişi ile oynanır. Oyun iki
aile arasındaki kavgayı temsil eder. Bu oyunda, tek sıra halinde ileriye doğru
gidilirken sol ayağın ileri her atılışında eller çırpılır. Oyuncular,
birbirinden ayrılarak ikişerli, karşı karşıya gelirler. Gerardi oyununda olduğu
gibi eller yerde çırpılır ve karşıdaki oyuncunun önüne kadar gidilip dönülür.
Birbirlerini kovalarcasına süren bir gidiş dönüşlerde sıra ile, duran oyuncular
gelenleri, tek ellerini havaya kaldırarak beklerler. Karşı sıradaki oyuncular,
sol ayaklarını ileri atıp sağ ayaklarını yerden sürükleyerek sol ayaklarının
yanına getirirler. Bu figür üç kez tekrarlanır. Geriye doğru yaylanmanın
sağladığı güçle karşıdaki oyuncuların ellerine vurulur. Daha sonra roller
değiştirilir ve oyun aynı figürler sürer
Mendo:
Muş ve çevresinde kadınlar genellikle kol
oyunları oynarlar. Bunun yanı sıra erkeklerin oynadıktan oyunların nispeten
kolay figürlü olanlarını da oynarlar. Koçeri oyununa benzeyen "Men
do" oyunu, kadınların düğünlerde sıkça oynadığı bir oyundur. Bu oyunda
kollar belden arkada bağlanır.
